یادداشتی برای جشنواره تئاتر خیابانی
تئاتر خیابانی، خاستگاه و خواستگاه
محمد تقی احتیاط، یکی از پیشکسوتان تئاتر استان یزد است که یکی از داوران نخستین دوره جشنواره ی تئاتر خیابانی "چتر زندگی" بود که شهریورماه ۹۶ به صورت استانی در یزد برگزار شد. احتیاط به مناسبت برگزاری دومین جشنواره ملی تئاتر خیابانی "چتر زندگی" یادداشتی را با عنوان «تئاتر خیابانی؛ خاستگاه و خواستگاه» در اختیار درگاه تئاتر ایران قرار داده که در پی می خوانید.
محمدتقی احتیاط؛ تئاتر خیابانی یکی از گونه های تئاترامروز ماست که اگر به طور جامع نگاه کنیم قدمت دیرینهایی دارد که توسط دستههای سیار و دوره گرد در میادین و گذرگاهها به اجرا در می آمد و بیشتر دارای مضامین کمدی همراه با آتراکسیون و غیره بود.
ولی امروزه هنگامی که ما عبارت "تئاتر خیابانی" را به کار میبریم حتما منظورمان گونهای دیگر غیر از آن چه گفته شد، می باشد و عمری به درازای کمتر از صد سال دارد و دارای مولفههایی است کاملا متفاوت و امروزی که بیشتر "سیاسی اجتماعی" هستند و در آغاز، محدودیتهای یک اجرای رسمی در سالنهای نمایش، زمینه ساز پیدایش آن شد.
هزینهی بالای اجراهای صحنهایی و مشکلات مربوط به دریافت مجوز و نیاز مبرم به ارتباط تنگاتنگ و دوطرفه با تماشاچی و غیره، هنرمندان تئاتر را برآن داشت تا برای رهایی از این قید و بندها به خیابان بیایند تا راحتتر و آزادانهتر مسائل خود را با تماشاچیان عادی در میان بگذارند.
اجرای در خیابان و شرایط حاکم، بی گمان راه کارهای جدیدی میطلبید که برای دریافت پیام نمایش توسط تماشاچیان حتما باید مدنظر قرار میگرفت، راه کارهایی مانند:
کوتاه شدن زمان نمایش، عدم نیاز به دکور و نور و غیره، بداهه پردازی، آمادگی پذیرش مشارکت تماشاچی در نمایش، بیان موضوع به گونهای شفاف و عیان و کمتر پیچیده شده در لفافهی آرایههای گوناگون، تقسیم بندی موضوع به صحنههای کوتاه و مستقل؛ بدین منظور که اگر تماشاچی گذرندهای حتی زمانی کوتاه به تماشا ایستاد، دست خالی گروه را ترک نکرده باشد و ...
موضوعات و مسایل مطرح شده در این شیوه، بیشترانتقادی و ایراد به سیاستهای ناروای حاکم برجامعه ومسئولین آن و پرداختن به مشکلات و معضلات جامعه و نیشتر زدن به دُمَلهای چرکینِ سر باز نکردهی ناهنجاریها بود که طبیعتا بیان چنین مسائلی هنرمندان تئاتر خیابانی را هر لحظه آمادهی گریز از صحنه نگه میداشت.
اما امروزه و به ویژه در کشور ما طومار نخستین "تئاتر خیابانی" در هم پیچیده و معیار و ارزشهایش عوض شده؛ از یک سو نداشتن گیشه و دغدغه مند نبودن فعالان در این رشته و یا پایین شمردن سطح و مقام تئاتر خیابانی نسبت به تئاتر صحنهایی توسط بخشی از هنرمندان نمایش و از دیگر سو تسلط هرچه بیشتر حکومتها بر اجزا و افراد جامعه و تکامل سیستم های امنیتی و نظارتی دیگر دولتها نه تنها تهدیدی برای تئاتر خیابانی نیستند بلکه مشوق و حامی آن به شمار می روند، البته به این شرط که موضوعات و مسایل قابل طرح، دیگر نقد عمل کرد سیاست حاکم نباشد.
و اگر انتقادی هم هست –که البته می تواند باشد– به ناهنجاریهای سطحی و رقیق اجتماعی یا مسئولین درجه چندم و رده پایین مربوط شود.
در نتیجه تئاتر خیابانی از محتوای اولیه خالی شده و از یک نمایش معترض و جاندار و پویا به نمایشی تشریفاتی و جشنوارهای، تغییر ماهیت داده است. اکنون دیگر جشنوارههای موضوعی و مناسبتی استانی و منطقهای و کشوری حتی بین المللی سخت رواج یافته و تجلی گاه هنرمندانی شده که به هرصورت جایگاهی و پایگاهی برای عرضهی هنر خود میجویند.
لازم به یادآوری است نگارنده مقید به رعایت کامل سنت و عدم پذیرش شیوهها و تکنیکهای نوین در زمینهی هنر نمایش به ویژه تئاتر خیابانی نمیباشد بلکه با ابتر شدن و خالی شدن از محتوا و اصول اساسی این شیوهی نمایش مخالف است و باور دارد کوشش کوشندگان این رشته باید ضمن پذیرش تکنیکها، طرحها و نگرشهای جدید، مواظبت و مراقبت از ارزشها و کاربردهای ارزشمند این شاخه از نمایش باشند و در جهت تعالی این هنر گام بردارند.
یزد 30 آبان 97