تئاتر خیابانی، خاستگاه و خواستگاه

محمدتقی احتیاط؛ تئاتر خیابانی یکی از گونه های تئاترامروز ماست که اگر به طور جامع نگاه کنیم قدمت دیرینه‌ایی دارد که توسط دسته‌های سیار و دوره گرد در میادین و گذرگاه‌ها به اجرا در می آمد و بیشتر دارای مضامین کمدی همراه با آتراکسیون و غیره بود.

ولی امروزه هنگامی که ما عبارت "تئاتر خیابانی" را به کار می‌بریم حتما منظورمان گونه‌ای دیگر  غیر از آن چه گفته شد، می باشد و عمری به درازای کمتر از صد سال دارد و دارای مولفه‌هایی است کاملا متفاوت و امروزی که بیشتر "سیاسی اجتماعی" هستند و در آغاز، محدودیت‌های یک اجرای رسمی در سالن‌های نمایش، زمینه ساز پیدایش آن شد.

هزینه‌ی بالای اجرا‌های صحنه‌ایی و مشکلات مربوط به دریافت مجوز و نیاز مبرم به ارتباط تنگاتنگ و دوطرفه با تماشاچی و غیره، هنرمندان تئاتر را برآن داشت تا برای رهایی از این قید و بندها به خیابان بیایند تا راحت‌تر و آزادانه‌تر  مسائل خود را با تماشاچیان عادی در میان بگذارند.

اجرای در خیابان و شرایط حاکم، بی گمان راه کارهای جدیدی می‌طلبید که برای دریافت پیام نمایش توسط تماشاچیان حتما باید مدنظر قرار می‌گرفت، راه کارهایی مانند:

کوتاه شدن زمان نمایش، عدم نیاز به دکور و نور و غیره، بداهه پردازی، آمادگی پذیرش مشارکت تماشاچی در نمایش، بیان موضوع به گونه‌ای شفاف و عیان و کمتر پیچیده شده در لفافه‌ی آرایه‌های گوناگون، تقسیم بندی موضوع به صحنه‌های کوتاه و مستقل؛ بدین منظور که اگر تماشاچی گذرنده‌ای حتی زمانی کوتاه به تماشا ایستاد، دست خالی گروه را ترک نکرده باشد و ...

موضوعات و مسایل مطرح شده در این شیوه، بیشترانتقادی و ایراد به سیاست‌های ناروای حاکم برجامعه ومسئولین آن و پرداختن به مشکلات و معضلات جامعه و نیشتر زدن به دُمَل‌های چرکینِ سر باز نکرده‌ی ناهنجاری‌ها بود که طبیعتا بیان چنین مسائلی هنرمندان تئاتر خیابانی را هر لحظه آماده‌ی گریز از صحنه نگه می‌داشت.

اما امروزه و به ویژه در کشور ما طومار نخستین "تئاتر خیابانی" در هم پیچیده و معیار و ارزش‌هایش عوض شده؛ از یک سو نداشتن گیشه و دغدغه مند نبودن فعالان در این رشته و یا پایین شمردن سطح و مقام تئاتر خیابانی نسبت به تئاتر صحنه‌ایی توسط بخشی از هنرمندان نمایش و از دیگر سو تسلط هرچه بیشتر حکومت‌ها بر اجزا و افراد جامعه و تکامل سیستم های امنیتی و نظارتی دیگر دولت‌ها نه تنها تهدیدی برای تئاتر خیابانی نیستند بلکه مشوق و حامی آن به شمار می روند، البته به این شرط که موضوعات و مسایل قابل طرح، دیگر نقد عمل کرد سیاست حاکم نباشد.

و اگر انتقادی هم هست –که البته می تواند باشد– به ناهنجاری‌های سطحی و رقیق اجتماعی یا مسئولین درجه چندم و رده پایین مربوط شود.

در نتیجه تئاتر خیابانی از محتوا‌ی اولیه خالی شده و از یک نمایش معترض و جاندار و پویا به نمایشی تشریفاتی و جشنواره‌ای، تغییر ماهیت داده است. اکنون دیگر جشنواره‌های موضوعی و مناسبتی استانی و منطقه‌ای و کشوری حتی بین المللی سخت رواج یافته و تجلی گاه هنرمندانی شده که به هرصورت جایگاهی و پایگاهی برای عرضه‌ی هنر خود می‌جویند.

لازم به یادآوری است نگارنده مقید به رعایت کامل سنت و عدم پذیرش شیوه‌ها و تکنیک‌های نوین در زمینه‌ی هنر نمایش به ‌ویژه تئاتر خیابانی نمی‌باشد بلکه با ابتر شدن و خالی شدن از محتوا  و اصول اساسی این شیوه‌ی نمایش مخالف است و باور دارد کوشش کوشندگان این رشته باید ضمن پذیرش تکنیک‌ها، طرح‌ها و نگرش‌های جدید، مواظبت و مراقبت از ارزش‌ها و کاربرد‌های ارزشمند این شاخه‌ از نمایش باشند و در جهت تعالی این هنر گام بردارند.

 

یزد 30 آبان 97