جشنواره تئاتر فجر را دو سال تعطیل کنیم!

به گزارش تئاتر یزد؛ پیام فروتن یکتا، متولد ۱۳۵۲ از سال ۷۳ به طور رسمی کار هنری خود در رشته طراحی صحنه تئاتر را آغاز کرد.

وی دارای گواهی نامه کارشناسی در رشته طراحی صحنه از دانشگاه تهران است (سال ۷۴) و در سال ۸۰ نیز گواهی نامه کارشناسی ارشد خود در زمینه ادبیات نمایشی را از دانشگاه تهران دریافت کرد.

فروتن هم اکنون به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه هنرهای زیبا، استاد دانشگاه، مترجم، طراح صحنه ی تئاتر، فیلم های سینمایی و سریال، و نیز سخنران و مدرس همایش های گوناگون در زمینه طراحی صحنه، پویا و کوشاست.

در حاشیه برگزاری کارگاه آموزشی "مهارت های طراحی صحنه" با نام (اصول، سبک ها و جُستاری بر ایده یابی)که به دعوت "گروه تئاتر آرسو" و همکاری انجمن هنرهای نمایشی استان یزد به مدت سه روز در پلاتوی تالار هنر این شهر برگزار شد، گفت و گوی کوتاهی با این طراح صحنه خوب کشور، انجام دادیم که در پی می خوانید.

۱- خیلی ساده و کوتاه تفاوت طراحی صحنه با دکور را در چه می دانید؟

- در پاسخ به این پرسش باید گفت اگر طراحی صحنه را محصول ذهن بدانیم که در اثر تعامل طراح صحنه با متن و کارگردان به دست می آید، می توانیم بگوییم که دکور محصول طراحی صحنه است. هنگامی که طراحی انجام شده توسط طراح صحنه(دیزاینِر) به صورت سه بُعدی و پلاستیک، روی صحنه اجرا/ جلوه‌گر می‌شود به این محصول نهایی دکور یا ست می گوییم؛ پس می توان گفت تفاوت بنیادین دکور با طراحی صحنه در این است که طراحی صحنه یک محصول سوبژکتیو/ ذهنی و درونی است و دکور یک محصول کاملاً اوبژکتیو/ ملموس و عینی.

۲- آگاهی و دانش یک بازیگر از کارایی طراحی صحنه ی تئاتری که در آن بازی می کند، چگونه و به چه میزان می تواند به درست بازی کردنش کمک کند؟ (همان گونه که بازیگران سینما با توجه به اندازه نما و زاویه دوربین بازی خود را تنظیم می کنند)

- اگر بازیگر نسبت به طراحی صحنه شناخت و آگاهی کامل داشته باشد، می تواند با فضایی که در آن قرار می گیرد به یگانگی برسد؛ از صحنه انرژی بگیرد و این انرژی را متقابلاً به صحنه بازگرداند تا با طراحی صحنه به یک هارمونی برسد. این بده بِستان را در بیشتر بازی های بازیگران تئاتر آن سوی آب می توان دید.

۳- آیا در بین بازیگران ایرانی یا خارجی کسی را می شناسید که با شناخت از طراحی صحنه، به ایفای نقش بپردازد؟

- بسیاری از بازیگران شناخته شده و خوب دنیا که در آموزشگاه اکتورز استودیو یا دانشگاه های تئاتری معتبر دنیا، فنون بازیگری آموخته اند، واحد های درسی در زمینه های دکور، تاریخ هنر، هنرهای تجسمی و ... را می گذرانند، بنابراین هنگام نقش آفرینی می توانند با فضای صحنه ارتباط برقرار کرده، در نتیجه می توانند اَکت و بازی خود را با فضا هماهنگ کنند.

اگر بخواهیم ریشه بازیگری و بازی بازیگران را یک پدیده دانشگاهی بدانیم، باید گفت که در ایران متاسفانه هیچ واحد درسی در زمینه دکور و طراحی صحنه، برای بازیگران و کارگردانان وجود ندارد؛ بنابراین شناخت بیشتر بازیگران ما نسبت به طراحی صحنه، بسیار ضعیف است مگر این که شخصاً دوره های ویژه ای را بگذرانند تا بتوانند اعتبار و دانش خود را در این زمینه بالا ببرند.

۴- در طول سال ها فعالیت در زمینه طراحی صحنه و حضور در همایش ها و کارگاه های آموزشی گوناگون مشکل طراحی صحنه تئاتر در ایران را در چه می دانید؟

- در حال حاضر، تئاتر ایران، سراسر دارای مشکل است!

در بخش دانشگاهی ما با فقر استاد رو به رو هستیم؛ برای نمونه ما چند سالی هست که در پی جذب نفرات برای هیئت علمی، در رشته طراحی صحنه ایم ولی با موارد خوبی رو به رو نشدیم. از سوی دیگر دچار فقر بودجه و امکانات شده ایم، مثلاً دانشجوی طراحی صحنه باید بتواند با لب تاب یا تب لت سر کلاس حاضر شود؛ اینترنت دانشگاه باید به گونه‌ای باشد که در همان کلاس درس بتواند نمونه های گفته شده توسط استاد را جست و جو کند و ببیند ولی اینترنت بیشتر دانشگاه ها بسیار ضعیف است.

نبود بورد هوشمند در کلاس های طراحی صحنه، نداشتن کارگاه دکور با امکانات و ابزار کافی، نبودن شخصی به عنوان مسئول کارگاه دکور و ... از دیگر نیازهای این رشته دانشگاهی به شمار می رود، که همه این نبودن ها، ریشه در فقر بودجه دارد.

دانشجویان طراحی صحنه، حتی نمی توانند دوره های کارآموزی خود را سپری کنند چون این هم نیازمند بودجه هست؛ حتی در شرح درس های وزارت علوم نیز چنین موردی گنجانده نشده! از سوی دیگر فضای فرهنگی تئاتر و سینمای کشور هم مجالی برای درج و بروز این رشته، باقی نمی گذارد؛ بنابراین در بخش حرفه‌ای که آدم هایش از بخش دانشگاهی بیرون می‌آید، با فقر  دانش رو به رو می شویم؛ یعنی بیشتر کارگردانان، تهیه کنندگان و طراحان صحنه ما در این زمینه بسیار ضعیف هستند که می توان گفت هیچ دانش و شناختی نسبت به طراحی صحنه قدیم و جدید تئاتر ندارند!

بیشتر سالن های تئاتر -به ویژه در تهران- سالن هایی هستند که در آن ها چند نمایش -در یک روز- اجرا می شود یعنی چند اجرایی هستند! بنابراین طراحی صحنه اصولی و حرفه ای در آن ها امکان پذیر نیست! سالن ها و نمایش ها روز به روز از طراحی صحنه خالی تر می شوند و کارگردان ها برای صرفه جویی در بودجه، به استفاده از یک میز و صندلی (ساده ترین و کم ترین و سایل) بسنده می کنند؛ آن ها ترجیح می دهند بودجه طراحی صحنه را برای آوردن یک سلبریتی هزینه کرده تا بتوانند با کار خود تجارت کنند! بدیهی است به این اثر نمی توان یک کار هنری گفت.

مورد دیگری که می توانم به آن بپردازم، استفاده سرسام آور از متون خارجی هست که بیشترشان با فرهنگ، مشکلات و دغدغه های مردم و جامعه ما، هیچ نزدیکی و ارتباطی ندارند که چنین رویکردی در طراحی صحنه هم تاثیر گذار بوده.

از سوی دیگر موج سلبریتی گرایی، اختلاف طبقاتی و تبعیضی که در تئاتر شکل گرفته -هم در مرکز و هم در مرکز نسبت به شهرستان ها- در تهران ما را با ۲ طیف تئاتر رو به رو کرده است، یکی تئاترهایی که بسیار بسیار پول دار هست -که نمی دانم پولش را از کجا تهیه می کند- نمونه اش کارهایی که در اسپیناس اجرا می شود، و نوع دیگر تئاترهایی که تولید شماری از جوانان و دانشجویان تئاتر است که واقعاً با فقر دست و پنجه نرم می کنند که این فقر بودجه نیز روی طراحی صحنه اثر منفی گذاشته و کم کم زمینه ساز حذف آن شده و می شود!

درباره تفاوت و تبعیض تئاتر در تهران و شهرستان ها، می توانم به کمبود یا نبود آموزش، بودجه و امکانات لازم برای تهیه آثار فاخر اشاره کنم.

۵- آیا می توان گفت که طراحی صحنه تئاتر در دنیا به سمت و سوی جدیدی می رود؟ مثلاً کارهای پر حجم، یا طراحی های انتزاعی، بهره گیری بیشتر از رنگ، نور یا ماده ای جدید؟

- طراحی صحنه در تئاتر روز دنیا به سوی یک نظام چند سبکی پیش می رود. طراحان صحنه در راستای ظهور هرچه بیشتر فناوری در تئاتر کوشش می کنند؛ از دهه ۶۰ میلادی، واقعیت مجازی، کار خود را در تئاتر آغاز کرده و امروزه در حال کار و پژوهش روی واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و واقعیت ترکیبی هستند که همین رویکرد می تواند به نابودی ماهیت و جوهره تئاتر بینجامد؛ درست مانند سینما که هر چه بیشتر با فناوری همراه می شود، فیلم ها بیشتر به سمت گیم و انیمیشن گرایش پیدا می کنند.

۶- شما به حضور سلبریتی ها در شماری از نمایش ها و کارگردان های تاجر مسلک، اشاره کردید؛ چرا تئاتر کشور به این سو می رود؟

- برای این که تئاتر کشور به دکانی تبدیل شده که شماری به اصطلاح هنرمند می خواهند از آن پول هنگفتی به دست بیاورند. ورود پول هایی که منبع آن مشخص نیست، تهیه کنندگان بی سواد و بی دانش که با تئاتر بیگانه هستند، و افزون بر این ها، وضعیت فرهنگی پایینِ قشری [تازه به دوران رسیده ها] از جامعه است که به جای آن که پشتیبان یک نظام خِرد ورزانه در تئاتر باشند، برای ارضای ذائقه فرهنگی پایین خود، دوست دارند سلبریتی های خود را از نزدیک روی صحنه ببینند و از آن ها امضا بگیرند؛ متاسفانه این معضل روز به روز بیشتر هم می شود.

۷- به عنوان یک تئاتری چه راهکاری برای برون رفت از این بحران پیشنهاد می دهید؟

- راهکار برون رفت از این فضا، تئاتر دولتی است، یعنی تئاتر باید به نظام پیشین خود بر گردد و مانند گذشته بودجه ای مشخص و مناسب برایش دیده شود، گروه ها گزینش شوند، هرکسی جرات و اجازه کارگردانی، طراحی صحنه و بازیگری به خود ندهد، مرکز هنرهای نمایشی با گروه ها قرارداد ببندد و به آن ها بودجه لازم را بدهد. از سوی دیگر باید درِ سالن های خصوصی تئاتر -که مانند "مرغ دانی" هستند و من به آن ها سالن های زیر پله ای می گویم- بسته شود؛ سالن هایی که به هیچ وجه استاندارد نیستند و اگر حادثه کوچکی در آن ها پیش بیاید، می تواند فاجعه ای بزرگ به بار بیاورد. باید رسیدگی و توجه به تئاتر شهرستان ها در دستور کار قرار بگیرد.

پیشنهاد و توصیه جدی من این است که یکی دو سال، جشنواره تئاتر فجر را تعطیل کنیم و بودجه آن را برای ترمیم خرابی های وضع موجود، هزینه کنیم.

از این که پاسخ گوی پرسش های من بودید، از شما سپاس گزارم.

گفتگو از علیرضا خورشیدنام